Metro w Londynie
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Kolej w mieście
- Opublikowano: niedziela, 14, kwiecień 2019 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 2729
Jest najstarszym systemem miejskiej kolei podziemnej na świecie i jednocześnie jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Wielkiej Brytanii. Londyńskie metro, bo o nim mowa, mimo wieku do dziś pozostaje niezwykle sprawnym środkiem transportu, przewożącym każdego dnia ponad 5 milionów pasażerów.
Pomysł budowy miejskiej kolei podziemnej w Londynie zrodził się w połowie dziewiętnastego wieku z uwagi na brak miejsca na powierzchni do rozwoju infrastruktury transportowej. Rosnący ruch, wąskie ulice i gęsta zabudowa nie pozwalały na budowę nowych odcinków kolejowych, czy tramwajowych. Trzeba było szukać miejsca pod ziemią. W 1854 roku podjęto decyzję o budowie tuneli. Na otwarcie pierwszego podziemnego połączenia trzeba było czekać do stycznia 1863 roku. Tunele początkowo realizowano metodą odkrywkową, tuż pod powierzchnią ziemi. Do końca stulecia powstało w sumie sześć linii. Co ciekawe, każda z nich obsługiwana była przez inną, prywatną spółkę. Poszczególne trasy nie były ze sobą powiązane, a pasażerowie musieli kupować osobne bilety na każdą z linii. Trudno to sobie wyobrazić, ale pierwszymi tunelami londyńskiego metra poruszały się pociągi prowadzone przez parowozy. Z tego względu, wszędzie tam gdzie było to możliwe, torowiska były odkryte, aby dym mógł wydostać się z tunelu.
Z początkiem dwudziestego wieku rozpoczął się proces konsolidacji spółek, które ostatecznie zostały znacjonalizowane w 1933 roku. W tym samym czasie rozpoczęto elektryfikację podziemnej kolei, dzięki czemu wyeliminowano z ruchu parowozy. Pozwoliło to również na większy rozwój tuneli metra głębinowego, co z kolei umożliwiło między innymi przejazd pociągów pod Tamizą. W 1911 roku w londyńskim metrze pojawiły się pierwsze schody ruchome. Zastosowano je pomiędzy peronami linii District i Piccadilly na stacji Earl's Court. W latach dwudziestych ubiegłego wieku w metrze zaczęły kursować wagony z automatycznie otwieranymi drzwiami. Nieco później wprowadzono automaty do sprzedaży biletów, a także podwieszone do sufitu uchwyty, ułatwiające trzymanie się podczas jazdy.
W dniu wybuchu II wojny światowej w Londynie działało 10 linii metra. W czasie bombardowań tunele zaczęły być wykorzystywane przez ludność jako schrony. Władze początkowo sprzeciwiały się temu, jednak ostatecznie same zaczęły rozbudowywać podziemną infrastrukturę w celu ochrony ludności przed nalotami. W tunelach swoje tymczasowe siedziby miały urzędy państwowe. Na jednej ze stacji odbywały się nawet posiedzenia brytyjskiego rządu. Pod ziemią ukrywano też eksponaty z muzeów.
Po zakończeniu działań wojennych szybko przystąpiono do usuwania zniszczeń. Później ruszyły dalsze modernizacje tuneli i rozbudowa sieci. Obecnie londyńskie metro liczy 11 linii, z których 4 przebiegają w płytkich tunelach, natomiast 7 linii porusza sie znacznie głębiej. Każda z linii oznaczona jest swoim indywidualnym kolorem, który powielany jest na wszystkich schematach i tablicach informacyjnych. Zdecydowana większość tras poprowadzona została zarówno w tunelach, jak i po powierzchni. Torowiska pod ziemią stanowią około 45% całej sieci. Tylko linie Victoria i Waterloo & City przebiegają w całości pod ziemią. Do sieci metra zaliczana jest również automatyczna kolejka Docklands Light Railway (DLR), o której więcej pod koniec artykułu. Cała sieć liczy 402 kilometry długości i 270 stacji. Pociągi poruszają się po torach o rozstawie 1435 mm i są zasilane za pomocą 4-szynowego systemu prądu stałego: szyna przewodząca zlokalizowana między szynami jest zasilana napięciem -210 V, a szyna na zewnątrz szyn jezdnych napięciem +420 V, co daje różnicę potencjałów 630 V. Średnia prędkość pociągów wynosi 33 km/h. Londyńskie metro przewozi około 1,357 miliarda pasażerów rocznie. Pociągi metra w godzinach szczyty kursują z częstotliwością co około 2 minuty. Trwają starania mające na celu zwiększenie możliwości przewozowych. Niestety, większość linii w godzinach szczytu jest przepełniona, a pasażerowie podróżują w dużym ścisku. Metro kursuje we wszystkie dni tygodnia od godziny 5:00 do godziny 1:00 w nocy. Niektóre linie funkcjonują też w noce z piątku na sobotę i z soboty na niedzielę oraz w Noc Sylwestrową. Organizatorem transportu oraz właścicielem infrastruktury i taboru pozostaje Transport for London - jednostka organizacyjna samorządu terytorialnego Wielkiego Londynu, odpowiedzialna za kwestie transportu zbiorowego. Co ciekawe, od 2003 roku utrzymanie infrastruktury, jak i taboru przekazane zostało na mocy 30-letnich kontraktów dwóm prywatnym firmom: Metronet i Tube Lines. Londyńskie metro oficjalnie nazywane jest jako "Underground". Mieszkańcy używają też określenia "Tube" od ciasnych, głębokich tuneli, mających kształt rury.
Cztery linie londyńskiego metra przebiegają w płytkich tunelach, położonych na średniej głębokości 5 metrów. Linie te określane są jako sub-surface i posiadają skrajnię nieznacznie większą od brytyjskiej skrajni kolejowej. Tory poprowadzone są zazwyczaj w jednym, wspólnym tunelu.
Siedem pozostałych linii londyńskiego metra poprowadzona została w głębokich tunelach, położonych na średniej głębokości 20 metrów. Linie te określane są jako deep line i posiadają znacznie mniejszą skrajnię. Pociągi metra są mniejsze i niższe. Mają też zaokrąglony przekrój w taki sposób, że człowiek o większej wysokości może stać wyprostowany we wnętrzu wagonów tylko w ich środkowej części. Tunele i stacje mają kształt wąskiej rury, stąd określenie londyńskiego metra jako "Tube". Każdy z torów poprowadzony jest w osobnym tunelu, a przestrzeń pomiędzy burtą wagonów a krawędzią tunelu jest minimalna.
Najstarszą londyńską linią metra jest Metropolitan, której pierwsze podziemne odcinki powstały w 1863 roku. Z najstarszego odcinka korzystają też pociągi linii Circle i Hammersmith & City. Ta ostatnia została wydzielona z linii Metropolitan w 1988 roku. Najmłodszą linią jest Jubilee, której budowa rozpoczęła się w 1979 roku, dzięki czemu posiada ona najbardziej obszerne stacje, dodatkowo wyposażone w liczne systemy bezpieczeństwa i jest dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Najdłuższą linią, liczącą 74 kilometry, jest Central Line. Najkrótsza linia Waterloo & City liczy 2,5 kilometra długości i składa się ze stacji początkowej oraz końcowej. Na linii Circle do 2009 roku ruch pociągów odbywał się w sposób ciągły po pętli. Wówczas linia ta została przedłużona do stacji Hammersmith, aby odciążyć linie Hammersmith & City. Najwięcej pasażerów korzysta z linii Northern. Co roku przewozi ona około 207 milionów osób. Linia ta jest wyjątkowa także pod kilkoma innymi względami. Na jej trasie zlokalizowana jest najgłębsza stacja na całej sieci. Nosi nazwę Hampstead i położona jest ponad 58 metrów pod poziomem gruntu. W jej pobliżu znajduje się najgłębsze miejsce na całej sieci, położone na głębokości 67 metrów. Na trasie tej linii można także odnaleźć odcinek położony najwyżej nad poziomem ziemi. Wiadukt w pobliżu stacji Mill Hill East zlokalizowany jest 18 metrów nad ziemią. Odcinek pomiędzy stacjami East Finchley - Bank - Morden jest najdłuższym w całym metrze, zlokalizowanym cały czas pod ziemią. Pociągi pokonują tu aż 27,8 kilometra długości bez światła dziennego.
Większość linii posiada odnogi lub różne trasy przejazdu. W związku z tym pociągi metra poruszają się w różnych wariantach. Czasem nawet pomijając niektóre stacje. Najwięcej, 5 wariantów podstawowych posiadają linie Central i District. Nieco mniej, bo 4 warianty główne mają linie Metropolitan i Northern. Z tego powodu warto sprawdzać kierunek, dokąd zmierza dany pociąg. Jest on prezentowany zarówno na ścianie czołowej, jak i na wyświetlaczach na peronach, a także poprzez zapowiedzi głosowe.
Tabor obsługujący londyńskie metro dzieli się na dwie podstawowe grupy w zależności od tego, na jakiej głębokości poruszają się pociągi. Linie przebiegające tuż pod powierzchnią ziemi obsługują duże wagony. Ich typ oznaczony jest dużą literą. Do obsługi głębokich tras przeznaczone są charakterystyczne, mniejsze wagony o zaokrąglonym pudle. Pojazdy te noszą oznaczenie od roku ich zamówienia. Najstarsze używane pociągi pochodzą obecnie z 1960 roku. Pociągi metra są jednak systematycznie modernizowane, dzięki czemu utrzymują podobny standard. Wszystkie linie obsługiwane są przez składy o stałej długości, zestawione z 6 do 8 wagonów. Wyjątek stanowi linia Waterloo & City, która obsługiwana jest przez pociągi złożone z 4 wagonów. Tabor obsługujący londyńskie metro stacjonuje w 19 zajezdniach.
Tematowi infrastruktury londyńskiego metra poświęcone zostało nie jedno opracowanie. Sieć tuneli tak naprawdę jest bowiem ogromnym, podziemnym miastem. Stacje, szczególnie węzłowe, stanowią wielopoziomowe struktury z kilometrami korytarzy, wind i schodów ruchomych. Cała ta przestrzeń jest jednak bardzo dobrze oznakowana, dzięki czemu bez większych problemów można się poruszać pomiędzy poszczególnymi peronami. Poza wykazem stacji, czy mapami węzłów, na ścianach wiszą nawet schematy pokazujące przekrój pionowy stacji, w tym lokalizację wind czy schodów. A jeśli to nie wystarczy, zawsze gdzieś blisko znajduje się ktoś z obsługi, który chętnie udzieli informacji. Na stacjach o największym ruchu w godzinach szczytu pracują osoby z megafonami, które informują między innymi o relacji wjeżdżającego pociągu, o lokalizacji luźniejszych wagonów czy w końcu o zamknięciu drzwi. Uwagę zwracają też historyczne budynki stacji, zlokalizowane w centrum Londynu. Wielokrotnie wejścia na perony zlokalizowane pod ziemią znajdują się w kamienicach, które nie wyróżniają się w stosunku do sąsiednich obiektów. Pasażerowie mogą korzystać ze zwykłych schodów, schodów ruchomych i wind. Najstarsze stacje w centrum często jednak nie posiadają schodów ruchomych ze względu na brak miejsca. Pasażerowie mają wówczas do dyspozycji wieloosobowe windy. Z uwagi na wąskie tunele, w wielu przypadkach ruch pieszych funkcjonuje jednokierunkowo. Metro ze względu na historyczny układ stacji, w wielu miejscach nie jest przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Ciągi stromych schodów nie należą niestety do rzadkości. W londyńskim metrze zainstalowane są 184 windy oraz 426 ciągów ruchomych schodów. Najniższe z nich mają 4,1 metra wysokości. Najwyższe aż 60 metrów. Ich liczba cały czas rośnie w związku z realizowanymi inwestycjami.
Elementem sieci metra, chociaż funkcjonującym jako zupełnie osobny organizm, jest Docklands Light Railway (DLR). Jest to automatyczna kolej obsługująca tereny położone na wschód od centrum Londynu, w tym między innymi dzielnicę historycznych doków, będącą obecnie miejscem lokalizacji nowoczesnych biurowców. Pierwszy odcinek kolejki otwarty został w 1987 roku. Obecnie cała sieć liczy 34 kilometry długości i obejmuje 45 stacji. Układ sieci pozwala na dość swobodne ustalanie tras pociągów. W tej chwili funkcjonuje 6 podstawowych wariantów. Największą atrakcją kolejki DLR jest brak maszynisty. Dzięki temu pasażerowie mogą zająć miejsca z przodu wagonu i obserwować trasę przejazdu. Kolejka jest w pełni przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych. Należy jednak uważać, bo część stacji posiada zbyt krótkie perony. W takiej sytuacji nie wszystkie drzwi w wagonach się otwierają.
Londyńskie metro stanowi jeden z najbardziej znanych symboli Wielkiej Brytanii na świecie. Na popularność metra składa się wiele czynników, takich jak architektura i wyposażenie stacji, znak graficzny metra w postaci "rondla", charakterystyczny krój czcionki, czy w końcu schemat sieci metra opracowany przez Harry'ego Becka w 1931 roku. Stwierdził on, że pasażerów na mapie kolei podziemnej bardziej interesuje przejrzysta prezentacja możliwości przesiadek, niż zachowanie skali odległości pomiędzy stacjami i dokładnego kierunku trasy. W tym celu upodobnił on plan sieci metra do schematu układów elektrycznych. Taki sposób prezentacji pomimo początkowych oporów kierownictwa metra został bardzo pozytywnie odebrany przez pasażerów. Jest stosowany i powielany do dziś zarówno w londyńskim metrze, jak i na większości sieci podziemnych kolei na świecie.
