Koleje linowo-terenowe w Polsce
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Koleje linowe
- Opublikowano: niedziela, 27, sierpień 2017 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 6775
Koleje linowo-terenowe stosowane są w miejscach, w których ze względu na pochylenie terenu i znaczne różnice wysokości, nie ma możliwości zastosowania nie tylko konwencjonalnej kolei, ale również i zębatej. W Polsce funkcjonuje kilka kolei tego typu. Znacznie popularniejsze są na świecie.
Koleje linowo-terenowe są jednym z najlepszych środków transportu do pokonania dużych różnic wysokości na niewielkiej długości. Stąd, tego typu rozwiązania spotkać można przede wszystkim w górach, a także w miastach położonych na wzgórzach. W Polsce, poza Zakopanem, takie kolejki funkcjonują jeszcze w Krynicy na Górze Parkowej oraz w Międzybrodziu Żywieckim na Górze Żar. Jeśli chodzi o miasta, to linowe koleje terenowe w najbliższym sąsiedztwie Polski można spotkać chociażby w Pradze czy w Budapeszcie.
Podstawowa zasada działania takich kolei polega na połączeniu przy pomocy liny dwóch wagonów poruszających się po torowisku. Gdy jeden wagon zaczyna zjeżdżać w dół, równolegle wyciągany jest w górę drugi pojazd. Takie rozwiązanie pozwala na minimalizacje energii potrzebnej do poruszania się kolejki. Lina, do której podczepione są wagoniki, prowadzona jest pomiędzy szynami po specjalnych krążkach. Na trasie dopuszczalne są zakręty. Wówczas krążki instalowane są pod kątem, aby we właściwy sposób prowadzić linę.
Każdy z wagoników może mieć swoje torowisko, jednak wszystkie kolejki funkcjonujące w naszym kraju poruszają się po jednym torze, który w połowie wysokości posiada mijankę. Takie rozwiązanie jest szczególnie interesujące zarówno ze względu na konstrukcję rozjazdów, jak i rozwiązania użyte przy budowie kół wagoników. Z uwagi na prowadzenie liny pomiędzy szynami, w budowie rozjazdów trzeba było wykluczyć obecność tradycyjnych krzyżulców czy iglic. Dodatkowo, toki szyn muszą być przerwane, aby umożliwić przeprowadzenie liny na każdy z torów na mijance. Aby wagoniki w bezpieczny sposób przejechały przez takie rozjazdy, konieczne jest zastosowanie specyficznych zestawów kołowych. Na początku warto zaznaczyć, że na mijance każdy z wagoników zawsze wjeżdża na ten sam tor, niezależnie od tego czy jedzie w górę czy w dół. Koła poruszające się po szynie na zewnątrz mijanki wyposażone są w podwójne obręcze, obejmujące szynę z obu stron. Natomiast koła wagoników poruszające się po szynach wewnętrznych na mijance swoją budową zbliżone są do rolek i nie posiadają żadnych obręczy. Dzięki takiemu rozwiązaniu, koła po jednej stronie zapewniają właściwe prowadzenie wagoników, natomiast po drugiej umożliwiają przejazd przez rozjazdy na mijance. Nie trzeba chyba dodawać, że układ kół w każdym z wagoników stanowi symetryczne odbicie.
Pierwsza kolej linowo-terenowa w naszym kraju powstała w Krynicy na Górze Parkowej w 1937 roku. Jej oficjalne otwarcie miało miejsce w dniu 8 grudnia. Niedługo później podjęto budowę kolei na Gubałówkę. Prace wykonano w rekordowym czasie 168 dni. W dniu 20 grudnia 1938 roku kolej została uroczyście otwarta. Obie koleje powstały z myślą o rozwoju turystyki oraz planowanymi na marzec 1939 roku Mistrzostwami Świata FIS w Zakopanem.
Kolej w Krynicy funkcjonuje do chwili obecnej w kształcie właściwie niezmienionym od momentu swojego powstania. Długość trasy wynosi 642 metry. Stacja dolna znajduje się na poziomie 584 m n.p.m, natomiast stacja górna na poziomie 732 m n.p.m. Różnica wysokości wynosi więc 148 metrów. Każdy z wagoników może zabrać na pokład do 50 osób oraz 1 członka obsługi. Zdolność przewozowa wynosi 500 osób na godzinę, natomiast czas jazdy wynosi 3 minuty. Urządzenia mechaniczne, torowisko i wagony dostarczyła szwajcarska firma Ludwig de Roll z Berna, natomiast urządzenia elektryczne i napędowe firma Brown-Boveri. Wszystkie te elementy, bez większych zmian, eksploatowane są do chwili obecnej. W wagonikach wciąż znajdują się tabliczki firmy Ludwig de Roll.
Kolej na Gubałówkę również wyposażona została przez firmę Ludwig de Roll. Dla zakopiańskiej kolejki dostarczono jednak nieco większe wagony, posiadające cztery przedziały. W odróżnieniu od krynickiej "starszej siostry", kolej na Gubałówkę w swojej historii modernizowana była już dwa razy. Pierwszy raz w 1986 roku. Wówczas dokonano między innymi wymiany wagoników. Dotychczasowe pojazdy nie zostały zniszczone. Jeden oglądać można w skansenie w Kościerzynie, a drugi w Zduńskiej Woli Karsznicach. Druga modernizacja miała miejsce na początku obecnego wieku. W dniu 15 grudnia 2001 roku oddano do użytku zupełnie nową kolej na Gubałówkę. W ramach prac wymieniono nie tylko wagoniki i całe torowisko, ale również napęd. Dzięki temu powstała najnowocześniejsza kolej linowo-terenowa w naszym kraju, poruszająca się z prędkością aż 10 m/s, czyli 36 km/h. Długość kolei wynosi 1307 metrów. Stacja dolna znajduje się na poziomie 822 m n.p.m, natomiast stacja górna na poziomie 1121 m n.p.m. Różnica wysokości wynosi więc 299 metrów. Każdy z wagoników może zabrać na pokład do 120 osób oraz 1 członka obsługi. Zdolność przewozowa wynosi 2000 osób na godzinę, natomiast czas jazdy wynosi 3,5 minuty.
Elementy kolei pozostałe po modernizacji w 2001 roku posłużyły do adaptacji dawnego wyciągu szybowcowego na Górze Żar w Międzybrodziu Żywieckim. Właśnie tam powstała trzecia w naszym kraju kolej linowo-terenowa, na której wykorzystywane są wagoniki eksploatowane wcześniej na Gubałówce. Kolej uruchomiona została 14 lutego 2004 roku. Długość trasy w tym przypadku wynosi 1334 metry. Stacja dolna znajduje się na poziomie 454 m n.p.m, natomiast stacja górna na poziomie 758 m n.p.m. Różnica wysokości wynosi więc 304 metrów. Każdy z wagoników może zabrać na pokład do 115 osób oraz 1 członka obsługi. Zdolność przewozowa wynosi 1200 osób na godzinę, natomiast czas jazdy wynosi 5,5 minuty.
Operatorem wszystkich trzech opisanych powyżej kolejek są Polskie Koleje Linowe. Kolejki te wykonane są w zbliżonej technologii i funkcjonują na podobnych zasadach. Poniżej zamieszczam ich dane techniczne.
| Lokalizacja | Góra Parkowa w Krynicy | Góra Gubałówka w Zakopanem | Góra Żar w Międzybrodziu Żywieckim |
| Długość trasy | 642 m | 1307 m | 1334 m |
| Poziom stacji dolnej | 584,2 m n.p.m. | 822 m n.p.m. | 454,5 m n.p.m. |
| Poziom stacji górnej | 732,8 m n.p.m. | 1121 m n.p.m. | 758,5 m n.p.m. |
| Różnica poziomów | 148,6 m | 299 m | 304 m |
| Średnie nachylenie | 23% | 23% | 22,2% |
| Zdolność przewozowa | 500 osób / godzinę | 2000 osób / godzinę | 1200 osób / godzinę |
| Prędkość jazdy | 4 m/s | 10 m/s | 5 m/s |
| Rozstaw szyn | 1000 mm | 1200 mm | 1000 mm |
| Średnica liny napędowej | 22 mm | 33 mm | 30 mm |
| Moc napędu głównego | 66 kW | 500 kW | 250 kW |
| Producent wagonów | Ludwig de Roll Bern | Garaventa | Konstal w Chorzowie |
| Pojemność wagoników | 50 osób | 120 osób | 115 osób |
| Data uruchomienia | 8.12.1937 | 20.12.1938 | 14.02.2004 |
| Data ostatniej modernizacji | - | 15.12.2001 | - |
| źródło: "Koleje linowe i wyciągi narciarskie w Polsce. Historia i dzień dzisiejszy", Marek Baran | |||
Opisane w pierwszej części trzy kolejki linowo-terenowe nie są jedynymi tego typu w Polsce. Pod tym względem w sposób szczególny wyróżnia się Gdynia, która jeszcze do niedawna posiadała dwie sprawne koleje towarowe, natomiast w 2015 roku uruchomiła kolejkę pasażerską w centrum miasta.
Towarowe kolejki linowo-terenowe zlokalizowane są w północnej części miasta na Kępie Oksywskiej. Zbudowane zostały w celu transportu złowionych ryb oraz sprzętu rybackiego z plaży po stromym klifie. Czynna kolejka znajduje się na końcu ulicy Kolonia Rybacka, położonej w pobliżu pętli linii autobusowej 152 "Oksywie Dickmana". Kolejka składa się z jednego toru o szerokości 620 mm i wagonika, który jest po nim wyciągany przy pomocy linii. Na górze klifu znajduje się budynek maszynowni, gruntownie zmodernizowany w ostatnich latach. Druga kolejka zlokalizowana była kilkaset metrów dalej na północ, bliżej Babich Dołów, przy ulicy Rybaków. Kolejka ta w chwili obecnej niestety nie funkcjonuje.
Na początku lipca 2015 roku w centrum Gdyni oddano do użytku zupełnie nową kolej linowo-terenową, prowadzącą na Kamienną Górę. Kolejka, a właściwie jeden wagonik typu "gondola", porusza się po jednym torze o długości 115 metrów. Różnica poziomów pomiędzy stacjami wynosi 40 metrów, natomiast średnie nachylenie 26%. Wagonik kolejki może zabrać na pokład do 12 pasażerów, natomiast czas przejazdu w jedną stronę wynosi 2 minuty. Korzystanie z kolei jest bezpłatne, w związku z tym w godzinach nasilonego ruchu trzeba odczekać nawet kilkadziesiąt minut na transport do góry. Czasem więc szybciej wyjść na piechotę na Kamienną Górę i zjechać kolejką. Dolna stacja kolejki znajduje się przy placu Grunwaldzkim w centrum Gdyni.
Na polskim wybrzeżu znajduje się co najmniej jeszcze jedna czynna towarowa kolej linowo-terenowa, służąca do transportu złowionych ryb i osprzętu rybackiego. Funkcjonuje ona w Dąbkach, łącząc plażę na której pozostawiane są kutry rybackie, z zapleczem portu, położonym poza pasem nadmorskich wydm. Kolejka posiada jeden tor o długości około 100 metrów. Od strony zaplecza portu znajduje się wyciągarka, służąca do napędzania jednego wózka. Kolejka ta cały czas funkcjonuje, o czym świadczą świeże ślady odbitej stalowej liny na piasku.
Koleją linowo-terenową można również określić zbudowany w latach 1844 - 1858 na Kanale Elbląskim system pochylni, które służą do transportu łodzi i małych statków. Jednostki pływające osiadają na wagonikach, które następnie wyjeżdżają z wody po specjalnych torach i pokonują na pięciu pochylniach blisko 100 metrów różnicy wysokości. Cały kanał do dziś uważany jest za jeden z najważniejszych i najciekawszych zabytków techniki transportu na świecie.
