Żnińska Kolej Powiatowa
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Koleje wąskotorowe
- Opublikowano: piątek, 04, październik 2024 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 2792
Jest najdłużej działającą wąskotorową koleją turystyczną w naszym kraju. Jej trasa przebiega przez niedoceniane Pałuki, wijąc się pomiędzy jeziorami i mijając po drodze Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji oraz znany z wykopalisk archeologicznych Biskupin. To wszystko sprawia, że Żnińską Kolej Powiatową można uznać za jedną z najciekawszych i najpiękniejszych wąskotorówek w naszym kraju.
Historia kolei wąskotorowej na Pałukach sięga 1894 roku. Wówczas rozpoczęto budowę sieci, której głównym celem funkcjonowania było skomunikowanie regionu, a także transport płodów rolnych, zwłaszcza do funkcjonującej w Żninie cukrowni. Pałuki są dość pagórkowatym terenem, który dodatkowo pokryty jest licznymi jeziorami. Z tego względu zdecydowano się zastosować tor o prześwicie 600 mm, który z jednej strony zapewniał niskie koszty budowy i eksploatacji, natomiast z drugiej ułatwiał budowę w dość trudnym terenie.
Centralnym punktem kolejki została stacja w Żninie, gdzie znajdował się punkt styczny z normalną koleją. Stąd w 1894 roku uruchomiono pierwszy odcinek prowadzący do Rogowa. Do 1911 roku cała sieć została ukształtowana. W szczytowym momencie liczyła niemal 80 kilometrów długości. Ze Żnina na południe wychodziła główna trasa prowadząca przez Rydlewo, Biskupin, Rogowo, Rzym do Ośna, gdzie znajdował się drugi punkt styczny z koleją normalnotorową. Z Rydlewa odchodził tor do miejscowości Ostrówce, natomiast z Biskupina przez Gąsawę do Grochowisk Szlacheckich. Druga trasa wychodząca ze Żnina prowadziła na zachód do miejscowości Żużoły z odnogą prowadzącą z miejscowości Uścikowo do Woli. Całość obsługiwało blisko 10 parowozów oraz kilkadziesiąt osób, a pociągi poruszały się z prędkością 20-25 km/h.
Niestety, po II wojnie światowej Żnińska Kolej Dojazdowa zaczęła być w coraz większym stopniu wypierana przez rozwijający się transport samochodowy. Już w 1962 roku wstrzymano całkowicie ruch pociągów osobowych i rozpoczęto rozbiórkę pierwszych odcinków torowisk. Złą sytuację na kolejce całkowicie odmieniło dopiero otwarcie w 1972 roku Muzeum Kolei Wąskotorowej. W dużej mierze przyczynił się do tego długoletni pracownik kolejki Leon Lichociński, który po utworzeniu muzeum przez kolejne dekady oprowadzał po nim zwiedzających. Człowiek ten już za życia stał się legendą i symbolem zarówno żnińskiej kolejki, jak i weneckiego muzeum.
Uruchomienie Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji pozwoliło również przywrócić przewozy pasażerskie na szlaku Żnin - Wenecja - Biskupin - Gąsawa, liczącym 12 kilometrów długości. Nastąpiło to w 1976 roku, a kolejka stała się pierwszą turystyczną wąskotorówką w naszym kraju. Jeszcze w 1994 roku możliwy był dojazd pociągiem przez Wenecję do Rzymu, gdzie na placu buraczanym zorganizowany został festyn z okazji 100-lecia wąskich torów na Pałukach. Obecnie większość zamkniętych torowisk niestety już nie istnieje. W wielu miejscach wciąż można jednak odnaleźć fragmenty torów, zwłaszcza na przejazdach przez drogi. Co więcej, w 2014 roku przywrócono liczący około 1 kilometra początkowy odcinek linii wąskotorowej w Żninie, prowadzącej w kierunku miejscowości Żużoły. W 2015 roku odbyła się na nim Żnińska Parada Parowozów, które dotarły nad brzeg jeziora Małego Żnińskiego. W październiku 2017 roku w Żninie miał miejsce natomiast Europejski Zlot Kolei Wąskotorowych. W kolejnych latach prowadzono modernizację tego krótkiego odcinka. Wiosną 2022 roku zakończono prace, oddając do użytku nową stację Żnin Licealna, położoną nad brzegiem jeziora Małe Żnińskie. Od tego czasu docierają tu wybrane kursy rozkładowe kolejki. Peron stacji nazwany został imieniem Andrzeja Rosiaka, regionalisty i miłośnika Pałuk, a także burmistrza Żnina w latach 2002 - 2004.
Do 2002 roku kolejka funkcjonowała w ramach PKP. Wówczas przekazana została władzom Powiatu Żnińskiego i Gminy Gąsawa, które wspólnie utworzyły spółkę zarządzającą kolejką. Żnińska Kolej Dojazdowa zmieniła wówczas nazwę na Żnińską Kolej Powiatową, której używa do dnia dzisiejszego. W 2009 roku około 60% udziałów kolejki sprzedane zostało funduszowi NFI Magna Polonia. Jest to pierwsza sprywatyzowana kolejka wąskotorowa w naszym kraju. Od 2014 roku Żnińska Kolej Powiatowa funkcjonuje w ramach Muzeum Ziemi Pałuckiej w Żninie, któremu podlega również Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji. Dzięki wsparciu Urzędu Marszałkowskiego oraz pozostałych samorządów, kolejka ma zapewnioną stabilność finansową i obecnie jest jedną z najbardziej zadbanych w naszym kraju.
Gwiazdą kolejki niewątpliwie jest czynny parowóz Px38-805, noszący od 2002 roku roku imię "Leon", upamiętniając w ten sposób długoletniego pracownika kolejki i przewodnika weneckiego muzeum Leona Lichocińskiego. Parowóz ten został wyprodukowany w 1938 roku przez Pierwszą Fabrykę Lokomotyw w Polsce S.A. w Chrzanowie. Zbudowano tylko jeden egzemplarz, który przetrwał do dnia dzisiejszego. Podczas swojej długoletniej służby pracował na niemal wszystkich kolejach wąskotorowych o prześwicie 600 mm w naszym kraju. Początkowo trafił on na Wrzesińska Kolej Powiatową. Później eksploatowany był przez kolejki w Gnieźnie, Białośliwiu, czy w Myszyńcu, aż w końcu w 1983 roku znalazł się w Żninie. Przez wiele lat parowóz prowadził pociągi turystyczne podczas ważnych wydarzeń odbywających się w Żninie, w Wenecji czy w Biskupinie. Był on również podłączany do pociągów rozkładowych w innych terminach za dodatkową opłatą lub wynajmowany do obsługi nadzwyczajnego pociągu. Niestety, od 2022 roku pozostaje on wygaszony ze względu na konieczność przeprowadzenia kosztownej naprawy głównej.
Poza parowozem, Żnińska Kolej Powiatowa eksploatuje cztery lokomotywy Lyd2 numer 53, 57, 64 i 68. Posiada również pięć nieczynnych pojazdów tego typu numer 52, 55, 66, 67, 70. Do przewozów turystycznych wykorzystywane są dwa pociągi w kolorze zielonym i czerwonym, składające się przede wszystkim w wagonów "letniaków", które uzupełniają także wagony zamknięte.
Kolejka kursuje codziennie od końca kwietnia do początku września. Dodatkowe kursy realizowane są także w wybrane dni w kwietniu, we wrześniu i w październiku. Ponadto, w trakcie długich weekendów, wakacji czy Festynu Archeologicznego w Biskupinie, uruchamiany jest drugi skład, dzięki czemu kolejka kursuje pięć razy dziennie, a na stacji w Wenecji następuje krzyżowanie się pociągów. Dzięki temu jest to jedna z najbardziej pracowitych kolejek wąskotorowych w naszym kraju. Szczegółowe informacje dotyczące kolejki dostępne są tutaj.
Nieodłączonym elementem żnińskiej kolejki jest Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji. Pierwsze działania mające na celu utworzenie muzeum prowadzone były w 1971 roku w związku z postępującą likwidacją kolei wąskotorowej na Pałukach. Centralny Zarząd Kolei Dojazdowych w Warszawie wyraził wówczas zgodę na wnioskowane przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Żninie utworzenie muzeum u stóp ruin zamku Diabła Weneckiego. W Muzeum Kolei Wąskotorowych zgromadzony miał być tabor i pamiątki zarówno pochodzące ze Żnińskiej Kolei Powiatowej, jak i innych kolei wąskotorowych o prześwicie 600 mm w naszym kraju. W 1972 roku rozpoczęto pierwsze prace organizacyjne, tworząc układ torowy, zabezpieczając tabor dla potrzeb muzeum, czy w końcu przygotowując zaplecze dla turystów. Oficjalne otwarcie pierwszego w Polsce Muzeum Kolei Wąskotorowej miało miejsce w dniu 8 października 1972 roku. Muzeum od początku cieszyło się dużym zainteresowaniem zwiedzających, głównie dzięki pracy emerytowanego kolejarza Leona Lichocińskiego, który niezwykle barwnie opowiadał o historii pałuckiej wąskotorówki i zgromadzonym taborze. Również zbiory taboru systematycznie się powiększały. W 1978 roku do skansenu trafił najstarszy zachowany w Polsce parowóz na tor 600 mm - T 531 berlińskiej firmy Orenstein & Koppel, wyprodukowany w 1899 roku.
Dzięki wieloletniej systematycznej pracy, zaangażowaniu zarówno samych pracowników, jak i miłośników kolejnictwa, weneckie Muzeum Kolei Wąskotorowych jest w chwili obecnej jednym z najbardziej zadbanych i najchętniej odwiedzanych w naszym kraju. Ekspozycja historycznego taboru jest bardzo ładnie zaaranżowana, a szerokie alejki umożliwiają zarówno swobodne oglądnięcie pojazdów, jak i ich sfotografowanie. Do wybranych lokomotyw i wagonów można wejść. W niektórych wagonach znajdują się wystawy, prezentujące kolejowe pamiątki, zdjęcia i dokumenty. W sumie w muzeum pokazanych jest 17 parowozów, a także wagony pasażerskie i towarowe, lokomotywy spalinowe, a nawet drezyny ręczne i motorowe. Szczegółowe informacje dotyczące muzeum dostępne są tutaj.
Weneckie muzeum czynne jest przez cały rok. Można je zwiedzać zarówno w dzień, jak i w nocy. Kilka razy do roku organizowana jest bowiem Wenecka Noc z Parowozami. Wówczas zgromadzony tabor jest podświetlany. W wybranych parowozach załączane są przednie reflektory, a z ich kominów wydobywa się dym. Na imprezę dojechać można specjalnym nocnym pociągiem ze Żnina.
