Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Koleje wąskotorowe
- Opublikowano: niedziela, 03, wrzesień 2017 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 2332
Jeszcze pod koniec lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku na granicy Wielkopolski i Kujaw funkcjonowała rozległa sieć kolei wąskotorowych. Przez dziesięciolecia można było pociągiem przejechać z Gniezna aż do Ozorkowa. Dziś z tej infrastruktury pozostało niewiele. Wśród nich jest również Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa, która jednak od września 2015 roku nie funkcjonuje.
Pierwsza kolej wąskotorowa w powiecie gnieźnieńskim uruchomiona została w 1884 roku. Trasa liczyła 18 kilometrów długości i prowadziła do miejscowości Odrowąża. Kolej ta pełniła wyłącznie funkcję przemysłową i była eksploatowana przez cukrownię w Gnieźnie. Pociągi poruszały się wówczas po torach o szerokości 900 mm. W 1893 roku uchwałą Sejmiku Powiatu Witkowskiego wąskotorówka została odkupiona od cukrowni i udostępniona do użytku publicznego. Rok później powstała Witkowska Kolej Powiatowa. W następnym roku funkcjonowania przekuto torowisko z 900 mm na 600 mm. Rozpoczęła się również rozbudowa kolejki. W kolejnych latach przekazywano do eksploatacji następujące odcinki: Gniezno - Mielżyn, Niechanowo - Witkowo, Arcugowo - Mierzewo oraz Witkowo - Powidz i Mierzewo - Kleparz. W czasie I wojny światowej kolej otrzymała połączenie z kolejami cukrowniczymi na Kujawach. Po I wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój wąskotorówki. W 1927 roku otrzymała ona nazwę Gnieźnieńskiej Kolei Powiatowej. Ciekawostkę stanowi fakt wprowadzenia do ruchu w 1928 roku pierwszego wąskotorowego wagonu motorowego w odrodzonej Polsce.
W 1949 roku Gnieźnieńska Kolej Powiatowa została przejęta przez Polskie Koleje Państwowe. Jednocześnie powstała Wrzesińsko - Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa. W 1957 roku, wraz z podporządkowaniem wszystkich kolei wąskotorowych nowo utworzonemu Centrum Zarządu Kolei Dojazdowych w Warszawie, powstała Wrzesińsko - Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa. Dwa lata później, kolejka została włączona w skład Kujawskich Kolei Dojazdowych, w ramach których funkcjonowała aż do 1991 roku. Właśnie wtedy kolejka przekuta została po raz kolejny i zarazem ostatni, tym razem na prześwit 750 mm. Powstała wówczas ogromna sieć kolei wąskotorowych, obejmujących swym obszarem całą środkową Polskę. Koleją wąskotorową można było wówczas dojechać z Gniezna do leżącego pod Łodzią Ozorkowa.
W 1991 roku Gnieźnieńska Kolej Dojazdowa odzyskała samodzielność i rozpoczęła eksploatację liczącego 38 kilometrów odcinka z Gniezna do Anastazewa. Regularne przewozy pasażerskie prowadzone były do 1996 roku, towarowe aż do 2001 roku. Niemniej, już na początku lat dziewięćdziesiątych uruchomiono pierwsze przewozy turystyczne, które do końca dekady obsługiwane były jeszcze parowozem. W 2003 roku kolejkę przekazano Powiatowi Gnieźnieńskiemu, który przywrócił oryginalną nazwę Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej. Operatorem wąskotorówki zostało Towarzystwo Miłośników Gniezna.
Od tego czasu Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa w okresie letnim uruchamiała regularne pociągi turystyczne, kursujące na trasie z Gniezna do miejscowości Ostrowo. Dojazd do miejscowości Anastazewo przestał być możliwy w 2010 roku, gdy po ulewnych deszczach doszło do podmycia torowiska. Kolejka kursowała jednak na pozostałej części trasy w każdą sobotę i niedzielę w trakcie wakacji. Pociąg wyruszał o godzinie 10:00 z Gniezna, by dotrzeć do Ostrowa na 12:50. Tu zmieniał czoło, po czym wracał do Powidza. Z Powidza jechał z powrotem do miejscowości Ostrowy. Ostatni przejazd rozpoczynał się o 15:20. Pociąg docierał do Gniezna na godzinę 19:05. Warto zaznaczyć, że pociąg przejeżdżał przez stację w Przybrodzinie, która jako jedyna w naszym kraju położona jest na plaży. Dzięki temu kolejka mogła przewozić dodatkowych pasażerów, udających się na wypoczynek nad jeziorem Powidzkim.
Niestety, od dnia 1 września 2015 roku Gnieźnieńska Kolej Wąskotorowa została wyłączona z eksploatacji. Decyzję taką podjął Urząd Nadzoru Kolejowego ze względu na stan torowiska zagrażający bezpieczeństwu. Dodatkowej złej sławy nieco wcześniej przysporzyło spalenie lokomotywy Lxd2 - 369. To nieszczęśliwe zdarzenie miało miejsce w dniu 8 sierpnia 2015 roku na szlaku pomiędzy Powidzem a Przybrodzinem. Od tego czasu kolejka przestała kursować.
W dniu 1 kwietnia 2016 roku Gnieźnieńską Kolej Wąskotorową przejęło Starostwo Powiatowe w Gnieźnie, które otrzymało za zadanie ponowne przywrócenie jej funkcjonowania. Z uwagi na wysokie koszty remontu torowiska, podjęto decyzję o stopniowym uruchamianiu zachowanego szlaku wąskotorowego. Początkowo zakładano kursowanie kolejki do stacji w Niechanowie, ale obecnie planuje się budowę mijanki w miejscu przystanku Jelonek, czyli praktycznie tuż za granicami Gniezna. Także z tych planów jak na razie nic nie wyszło, a kolejka w 2017 roku nadal nie kursowała.
Pomimo opisanego powyżej stanu, czas na stacji Gniezno Wąskotorowe dosłownie zatrzymał się w miejscu. Przy peronie stoją wagony, tak jakby czekały na pasażerów. Brakuje tylko lokomotywy na czele pociągu. Widać, że o stację wąskotorową ktoś dba. Dowodzi temu nie tylko tabliczka "Obiekt monitorowany", ale również ogólne zadbanie peronów czy torowiska. Tylko zardzewiałe szyny zdradzają, że żaden pociąg stąd ostanie nie wyjechał.
W trakcie ostatnich lat funkcjonowania Gnieźnieńskiej Kolei Wąskotorowej standardowy skład turystyczny zestawiony był z lokomotywy Lxd2 i rumuńskich wagonów pasażerskich. GKW jeszcze na początku obecnego wieku posiadała dwa czynne parowozy Px48 - 1785 i 1919. Pierwszy z nich został jednak sprzedany w 2014 roku, dzięki czemu miały być pozyskane środki finansowe na remont drugiej lokomotywy. Niestety, kolejne przetargi na odnowę parowozu Px48 - 1919 zakończyły się fiaskiem, a obecnie zrezygnowano z planów jego przywrócenia do ruchu. Pozostałe fundusze mają być przeznaczone na remont infrastruktury torowej. Parowóz Px48 - 1785 trafił tymczasem do Wrześni, gdzie pełni rolę pomnika techniki.
