Sochaczewska Kolej Muzealna
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Koleje wąskotorowe
- Opublikowano: niedziela, 22, październik 2023 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 2306
W leżącym na Mazowszu Sochaczewie w dniu 6 września 1986 roku otwarto Muzeum Kolei Wąskotorowych. Jednostka podległa Muzeum Kolejnictwa w Warszawie powstała w oparciu o tabor, budynki i infrastrukturę likwidowanej Sochaczewskiej Kolei Dojazdowej. Obecnie, poza ogromnymi zbiorami taboru i pamiątek po kolejach wąskotorowych, muzeum może pochwalić się czynnym parowozem Px29 - 1704, obsługującym regularne pociągi turystyczne.
Decyzję o budowie Sochaczewskiej Kolei Wąskotorowej podjął Sejmik Powiatu Sochaczewskiego w dniu 19 kwietnia 1919 roku. Wąskotorówka miała pomóc w odbudowie Sochaczewa po wielkich zniszczeniach z czasów I wojny światowej, poprzez transport drewna z tartaku znajdującego się w Piaskach Królewskich na terenie pobliskiej Puszczy Kampinoskiej. Budowę wąskotorowego szlaku z Sochaczewa w kierunku Tułowic rozpoczęto w 1921 roku. Odcinek ten otwarto w 1922 roku. Rok później trasę przedłużono do Piasków Królewskich, a w 1924 roku do Wyszogrodu. Cała sieć liczyła 33 kilometry długości i obejmowała 16 stacji i przystanków. Od początku przyjęto rozstaw torów wynoszący 750 mm. Do budowy kolejki użyto torów pozostałych po rozbiórce likwidowanych kolejek wojskowych, zbudowanych w tym rejonie przez wojska niemieckie. Zaplecze kolejki zlokalizowano w Sochaczewie.
Kolej wąskotorowa poza ułatwieniem transportu drewna z Puszczy Kampinoskiej przyczyniła się do ożywienia gospodarczego terenu, przez który przebiegała. Ułatwiła transport mieszkańców, a także towarów, w tym płodów rolnych takich jak ziemniaki czy buraki cukrowe. Jednym z jej najważniejszych odbiorców przez dziesięciolecia była Fabryka Przędzy i Tkanin Sztucznych w Chodakowie. Wąskotorówka nie tylko dowoziła pracowników, ale także stanowiła główny środek transportu zarówno materiałów do produkcji, jak i gotowych wyrobów. Kolejka miała tak duże znaczenie dla zakładu, że gdy w 1930 roku po raz pierwszy rozważano jej likwidację w związku z trwającym światowym kryzysem, właściciel fabryki przekazał wsparcie finansowe na ratowanie wąskotorówki. Kolej przewoziła też żwir rzeczny z Wyszogrodu do Sochaczewa, gdzie przeładowywano go na normalnotorowe wagony i transportowano dalej do Warszawy. Znaczenie gospodarcze Sochaczewskiej Kolei Wąskotorowej było więc ogromne. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej planowano jej rozbudowę, do której niestety jednak nie doszło.
W trakcie II wojny światowej Niemcy rozebrali odcinek do Wyszogrodu. Pozostały odcinek Sochaczew - Tułowice - Piaski Królewskie posłużył do rabunkowego pozyskiwania drewna z Puszczy Kampinoskiej. Po wyzwoleniu terenów w rejonie Sochaczewa przez Armię Radziecką w styczniu 1945 roku, pracownicy wąskotorówki zmagali się ze zniszczeniami taboru i infrastruktury oraz rozgrabieniem narzędzi i wyposażenia. Mimo to, pierwsze pociągi wyjechały na trasę do Piasków Królewskich na początku marca tego roku.
Funkcjonująca cały czas jako kolej powiatowa, w dniu 1 stycznia 1949 roku została włączona w struktury Polskich Kolei Państwowych. W latach powojennych dokonano odbudowy odcinka do Wyszogrodu, a także przeprowadzono remont całego torowiska. Był to również czas rekordowych przewozów pasażerskich i towarowych. Niestety, remontowana po zniszczeniach wojennych kolejka nie była w stanie poradzić sobie z istniejącymi potrzebami przewozowymi. Stąd jeszcze w latach 1948 - 1949 dokonano budowy bocznicy normalnotorowej ze stacji w Sochaczewie do zakładów w Chodakowie. Niedługo później powstało przedłużenie bocznicy normalnotorowej z Chodakowa do Zakładów Ceramicznych w Plecewicach. Z uwagi na brak miejsca, zdecydowano się zastosować splot torów normalnych i wąskich, który liczył aż 2,5 kilometra długości. W wyniku realizacji tych inwestycji, znacznie spadły przewozy towarowe na kolejce. Kolejnym ciosem było utworzenie Kampinoskiego Parku Narodowego, skutkiem czego zaprzestano transportu drewna z puszczy. W związku z tym, od 1961 roku kolejka pozostawała deficytowa. Sytuacja pogorszyła się jeszcze w latach siedemdziesiątych, gdy wzdłuż wąskotorowej trasy powstały drogi o nawierzchni asfaltowej. Wówczas pasażerowie zaczęli wybierać sprawniejszy i tańszy transport autobusowy. "Zima stulecia" w 1979 roku oraz stan wojenny odroczyły likwidację kolejki do 1984 roku. 30 listopada ostatni rozkładowy pociąg wyruszył z Sochaczewa do Wyszogrodu. Sochaczewska Kolej Dojazdowa kończyła swoją działalność. Na szczęście podjęto decyzję o tworzeniu placówki muzealnej, gromadzącej pamiątki po kolejach wąskotorowych, przede wszystkim o prześwicie 750 mm. Dzięki temu, w dniu 6 września 1986 roku możliwe było oficjalne otwarcie Muzeum Kolei Wąskotorowej w Sochaczewie, będącego oddziałem Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Poniżej prezentuję zdjęcia muzeum z początku dwudziestego pierwszego wieku.
Sochaczewskie Muzeum Kolei Wąskotorowej jest jednym z trzech tego typu jednostek w naszym kraju. Podobne muzea funkcjonują w Wenecji, gdzie dominuje tabor na rozstaw torów wynoszących 600 mm oraz w Gryficach, które z kolei kolekcjonują pojazdy na tor o prześwicie 1000 mm. Przyjeżdżając do Sochaczewa nie można nie zauważyć wąskotorowych tradycji miasta. Wysiadających z pociągów normalnotorowych już przy budynku dworca wita pomnik w postaci parowozu Ryś, pochodzącego z cukrowni Dobre. Przed budynkiem dawnego dworca wąskotorowego przy ulicy Towarowej znajduje się natomiast pomnik - parowóz z cukrowni Klemensów. Właśnie tędy przez lata wchodziło się na teren muzeum.
W obecnym wieku udało się uporządkować i rozszerzyć teren jednostki. Teraz główne wejście prowadzi od strony ulicy Licealnej, gdzie znajduje się nowy pawilon. Miejsce w nim znalazła nie tylko stała wystawa pamiątek po kolejach wąskotorowych, ale również wystawy czasowe. Jest tu również dostępna makieta, która prezentuje najważniejsze fragmenty dawnej Sochaczewskiej Kolei Wąskotorowej. Na terenie muzeum zgromadzono obecnie aż 163 pojazdy wąskotorowe, które prezentowane są na dawnej stacji kolejowej. Dodatkowo, kilkadziesiąt innych lokomotyw i wagonów oczekuje na renowację.
Wielką atrakcją Muzeum Kolei Wąskotorowej są również przejazdy pociągami wąskotorowymi, odbywające się od końca kwietnia do przedostatniego weekendu października na liczącej 18 kilometrów trasie z Sochaczewa do miejscowości Wilcze Tułowskie, leżącej na obrzeżach Puszczy Kampinoskiej. W dniu 14 lipca 2017 roku, po sześciu latach przerwy, do obsługi pociągów Sochaczewskiej Kolei Muzealnej powrócił parowóz Px29-1704. Program całodniowej wycieczki obejmuje przejazd z Sochaczewa do Wilcza Tułowskiego. Tam następuje spacer po Puszczy Kampinowskiej. Następnie pociąg wyrusza w drogę powrotną i zatrzymuje się w Tułowicach, gdzie uczestnicy przejazdu zapraszani są do udziału w pikniku nad rzeką Łasicą. Całodzienna wycieczka zorganizowana jest w bardzo profesjonalny sposób. Od samego początku turystami opiekuje się przewodnik, który najpierw oprowadza po terenie Muzeum Kolei Wąskotorowej, opisując najciekawsze eksponaty, a następnie w czasie jazdy opowiada o mijanych atrakcjach turystycznych. Również przy wsiadaniu do wąskotorowego składu panuje porządek dzięki rezerwacji miejsc, ustalanej podczas kupowania biletów na przejazd w muzealnej kasie.
W trakcie niedyspozycji parowozu Px29, pociąg turystyczny prowadzony jest lokomotywą spalinową Lxd2-342. Tak było przez okres 6 lat przed przywróceniem do ruchu "Px-a" w lipcu 2017 roku. Obecnie jednak "rumun" tylko okazjonalnie dołączany jest do turystycznego składu. Niezależnie od prowadzącej lokomotywy, widok wąskotorowego składu liczącego 7 wagonów, wypełnionych pasażerami po brzegi, niewątpliwie robi duże wrażenie.
Od 2022 roku w wybranych terminach organizowane są również przejazdy specjalne pociągiem złożonym z dwóch wagonów motorowych MBd1 - 126 i 130, pomiędzy którymi włączony jest wagon 1Aw. Program wycieczki jest podobny, jak w przypadku pociągów prowadzonych parowozem, czy lokomotywą spalinową. Zaczyna się od zwiedzania z przewodnikiem wystawy w Sochaczewie. Następnie pociąg wyjeżdża na trasę. Różnica polega na tym, że w trakcie przejazdu odbywają się fotostopy w najbardziej charakterystycznych miejscach kolejki. W drodze powrotnej oczywiście nie może zabraknąć pikniku nad rzeką Łasicą.
Wagon motorowy MBd 1 - 126, pierwotnie jako wagon typu W2M, został wyprodukowany dla Kolei Mareckiej w 1937 roku. Przy jego budowie wykorzystano między innymi silnik spalinowy i przekładnię skonstruowaną przez profesora inż. Ludwika Ebermana. Stąd określenie wagonu jako "eberman". Po II wojnie światowej trafił na Żuławską Kolej Wąskotorową. W 1963 roku podczas remontu wymieniono w nim silnik na nowy, wysokoprężny S-53, napędzający obie osie. Wagon eksploatowany był w WMD Mareza, a od 1977 roku w cukrowni Tuczno. W 1993 roku uszkodzony pojazd trafił do Sochaczewa, gdzie w 2002 roku udało się go przywrócić do sprawności technicznej. W tej chwili jest to jeden z najstarszych, czynnych, spalinowych wagonów pasażerskich w Polsce.
Wagon motorowy MBd1 - 130 został zbudowany w warsztatach w Lisewie w 1965 roku. W 1994 roku w warsztatach w Nowym Dworze Gdańskim dokonano jego remontu, po czym został on przekazany do Sochaczewa. Wagon jest jednokierunkowy, z napędem na jedną oś. Jego napęd stanowi silnik SW400/L Andoria.
Po raz pierwszy oba wagony połączono w skład wraz z umieszczonym pomiędzy wagonem 1Aw wiosną 2002 roku. W kierunku Wilcza Tułowskiego skład prowadzi wagon MBd1 - 130, natomiast w stronę Sochaczewa MBd1 - 126. Wagony początkowo pomalowane były na biało-granatowo z pomarańczowym pasem w połowie wysokości pudła. W 2022 roku otrzymały nowe malowanie - jasnozielone na wysokości okien i ciemnozielone w dolnej części pudła, rozdzielone szerszym, pomarańczowym pasem.
Szczegółowe informacje dotyczące funkcjonowania Muzeum Kolei Wąskotorowej oraz Sochaczewskiej Kolei Muzealnej są dostępne na jej oficjalnej stronie internetowej.
