Żuławska Kolej Dojazdowa
- Nadrzędna kategoria: Kolej
- Kategoria: Koleje wąskotorowe
- Opublikowano: piątek, 08, styczeń 2021 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 1426
Na obszarze ujścia Wisły do morza Bałtyckiego funkcjonuje Żuławska Kolej Dojazdowa, będąca pozostałością dawnych Gdańskich Kolei Dojazdowych. Wąskotorówka kursuje przede wszystkim w lecie, zapewniając dojazd z Nowego Dworu Gdańskiego do nadmorskich miejscowości i będąc jednocześnie ogromną atrakcją turystyczną.
Pierwsza linia wąskotorowa na Żuławach uruchomiona została w 1886 roku przez cukrownię Nowy Staw na liczącej około 4,5 kilometra trasie do Dębiny Południe. Wagoniki obsługiwane były trakcją konną. W 1893 roku oddano natomiast pierwszy odcinek torowiska o prześwicie 750 mm, na którym prowadzono ruch trakcją parową. Wąskotorówka początkowo należała do cukrowni w Nowym Stawie, jednak szybko zainteresowali się nią niemieccy inwestorzy, którzy doprowadzili do rozbudowy sieci, jej upublicznienia i rozwoju trakcji parowej. 16 listopada 1898 roku otwarto sieć o długości 55 kilometrów. W następnych latach powstały dalsze odcinki, dzięki czemu kolej szybko objęła swym zasięgiem cały teren Żuław. Wąskotorówka mogła się pochwalić kilkoma nietypowymi rozwiązaniami technicznymi. Pociągi pokonywały Wisłę przy pomocy promu w Mikoszewie. Natomiast w Rybinie zlokalizowano most obrotowy, po którym pociągi kursują do dnia dzisiejszego. Z Malborka do Gdańska przez pewien czas jeździły nawet pociągi pospieszne.
Po drugiej wojnie światowej kolej wchłonięta została do struktur PKP. Odtąd funkcjonowała pod nazwą Gdańskiej Kolei Dojazdowej. Niestety, zapoczątkowało to ograniczenia w kursowaniu i w końcu likwidację kolejnych odcinków. W 1974 roku całkowicie zamknięto lewobrzeżną część sieci. Infrastruktura została zdemontowana, natomiast tabor przeniesiono na pozostałą w eksploatacji prawobrzeżną część kolei. Jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych prowadzony był ruch pasażerski oraz szczątkowy towarowy. 8 września 1996 roku całkowicie wstrzymano przewozy pasażerskie, a z końcem listopada również przewozy towarowe. W kolejnych latach kolej została dość mocno zdewastowana i rozkradziona.
Działania zmierzające do reaktywacji funkcjonowania przynajmniej fragmentu dawnej sieci kolej wąskotorowych na Żuławach podjęte zostały we wrześniu 2000 roku przez Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim, Gminę Stegna i Sztutowo oraz Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych. W 2001 roku PTMKŻ otrzymało w bezpłatne użytkowanie infrastrukturę kolejki, dzierżawioną od PKP. W ślad za tym, na początku 2003 roku przekazano w użyczenie również tabor należący do kolejki. Wcześniej, bo już 15 sierpnia 2002 roku odbył się pierwszy po sześciu latach przerwy, turystyczny przejazd. W wyniku przeprowadzonych działań, w lecie 2003 roku ruszyły planowe pociągi turystyczne na noszącej odtąd nową nazwę Żuławskiej Kolei Dojazdowej.
Żuławska Kolej Dojazdowa powstała po wyodrębnieniu ze struktur PKP części Gdańskich Kolei Dojazdowych. Właścicielem nowego podmiotu stało się Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim. Obecnie, po wielu perturbacjach, operatorem kolejki po dwuletniej przerwie w latach 2006 - 2008 znów jest Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych. Siedziba kolejki oraz zaplecze techniczne zlokalizowano w istniejącej lokomotywowni w Nowym Dworze Gdańskim.
Od tego czasu, w okresie letnich wakacji uruchamiane są przewozy turystyczne na trasie z Nowego Dworu Gdańskiego do Stegny Gdańskiej oraz na trasach ze Stegny do Sztutowa i Mikoszewa. Początkowo, prowadzono również przewozy z Nowego Dworu Gdańskiego do miejscowości Tuja. Czynione były też starania, aby reaktywować szlak Nowy Dwór Gdański - Ostaszewo, w celu obsługi całorocznych przewozów pasażerskich. Niestety, w 2014 roku planowano rozebrać ten odcinek. Początkowo nie udało się tego zrobić, niemniej starostwo w Nowym Dworze Gdańskim ostatecznie doprowadziło do fizycznej likwidacji trasy między innymi do miejscowości Kmiecin i Wierciny.
Mimo to, na Żuławach wciąż pozostało wiele pamiątek po funkcjonującej niegdyś rozległej sieci wąskotorowej. W Lisewie z okien normalnotorowych pociągów pokonujących trasę z Malborka do Tczew nadal widoczne są zabudowania dawnej stacji i warsztatów kolei. Z kolei na Wyspie Sobieszewo w jezdni ulicy Świbnieńska wciąż dostrzec można ślady dawnego przejazdu wąskotorowego.
Sieć Żuławskich Kolei Dojazdowych w najlepszym okresie liczyła 335 kilometrów i 87 przystanków. Do czasów współczesnych przetrwało 150 kilometrów, jednak obecnie w eksploatacji pozostaje niewielka część. Kolej posiada 3 lokomotywy Lxd2 numer 294, 315 i 325, dwa wagony motorowe MBxd2 numer 212 i 304, a także kilkanaście wagonów pasażerskich i towarowych.
W 2009 roku w wyniku współpracy prywatnego przewoźnika kolejowego Arriva PCC oraz Żuławskiej Kolei Dojazdowej doszło do uruchomienia cieszącej się ogromnym zainteresowaniem inicjatywy. Przywrócono bowiem ruch pociągów pasażerskich na nieczynnej od 1989 roku normalnotorowej linii Szymankowo - Nowy Staw - Nowy Dwór Gdański. Dzięki temu mogło powstać połączenie "Na plażę" oraz "Na zamek". Pociąg normalnotorowy jechał z Grudziądza do Nowego Dworu Gdańskiego, gdzie można było przesiąść się na pociąg wąskotorowy do nadmorskich miejscowości turystycznych. W kierunku przeciwnym można było natomiast dojechać do Malborka czy Kwidzyna, aby zwiedzić tamtejsze zamki krzyżackie. Pociąg wąskotorowy i normalnotorowy zostały ze sobą skomunikowane oraz powiązane wspólną ofertą biletową. Inicjatywa ta, pomimo odniesienia ogromnego sukcesu, zakończyła się po wakacjach w 2013 roku.
Obecnie przejezdne są trzy trasy, stanowiące jedną sieć. Wąskotorówka wyrusza z Nowego Dworu Gdańskiego, gdzie jeszcze do niedawna znajdował się czynny punkt styczny z koleją normalnotorową. Tory prowadzą na północ, w kierunku wybrzeża Bałtyku. W miejscowości Stegna Gdańska zlokalizowana została stacja, której tory układają się w kształt trójkąta. Stąd odchodzą dwie linie kolejowe. Na wschód do Sztutowa i na zachód do Mikoszewa, gdzie kiedyś znajdowała się przeprawa promowa. Pociągi na tej trasie kursują w okresie od maja do początku września. W wakacje połączenia uruchamiane są codziennie. W przeszłości, w dni wolne od pracy oraz długie weekendy sieć obsługiwana była nawet przez dwa składy, zapewniając w ten sposób większą częstotliwość kursowania. W 2020 roku w okresie letnim kursował jednak tylko jeden pociąg.
Skład turystyczny najczęściej prowadzony jest jednym zachowanych wozów motorowych MBxd2 numer 212 lub 304, do którego dołączane są 3-4 wagony "letniaki". W 2020 roku w składzie pojawił się dodatkowo nowy wagon barowy.
Żuławska Kolej Wąskotorowa jest jedyną w naszym kraju, która uruchamia również dodatkowe kursy w okresie uroczystości Wszystkich Świętych. Wówczas funkcjonują pociągi do cmentarza w Nowym Dworze Gdańskim, ułatwiając tym samym transport osób chcących odwiedzić groby swoich bliskich.
Jedną z największych atrakcji kolejki jest utrzymywany w stanie sprawności most obrotowy w Rybinie. Znajduje się on nad rzeką Szkarpawą na linii Nowy Dwór Gdański - Stegna. Został on zaprojektowany i zbudowany przez firmę Stahlwerke Dortmund AG w 1905 roku. Główna, obrotowa część konstrukcji mierzy 43 metry długości. Most na stałe pozostaje otwarty. Zamykany jest na czas przejazdu pociągu. Co ciekawe, do dziś posiada on napęd ręczny.
