Tramwaje w Europie
Portugalia - Lizbona
- Nadrzędna kategoria: Tramwaje
- Kategoria: Tramwaje na świecie
- Opublikowano: wtorek, 18, czerwiec 2024 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 1954
Lizbona jest stolicą i największym miastem Portugalii, kraju położonego na zachodnich rubieżach Europy, tuż nad Oceanem Atlantyckim. Miasto stanowi centrum polityczne, ekonomiczne i kulturalne kraju. Symbolem Lizbony są żółte tramwaje kursujące po stromych trasach dzielnic położonych na wzgórzach. Są one również jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów Portugalii na świecie.
Stolica Portugalii położona jest u ujścia rzeki Tag do Oceanu Atlantyckiego. Mieszka tu około pół miliona ludzi, natomiast cały Zespół Metropolitalny Lizbony liczby ponad 2,8 miliona mieszkańców. Z uwagi na położenie miasta na wzgórzach, funkcjonuje tu kilka systemów transportowych. Szkielet stanowi oczywiście sieć metra, która jest najbardziej sprawnym środkiem transportu. Metro uzupełniane jest przez rozbudowaną sieć autobusową, której funkcjonowanie często zakłócane jest jednak przez drogowe zatory. Kolejnym środkiem transportu w mieście są tramwaje, a także tak zwane "windy". Jedna z nich, nosząca nazwę świętej Justyny, rzeczywiście jest typową windą. Oprócz niej, mianem "windy" określane są też trzy terenowe kolejki linowe, funkcjonujące według stałego rozkładu jazdy. Sieć transportowa w mieście uzupełniana jest jeszcze przez system kolei podmiejskich, jednak obsługują one głównie mieszkańców aglomeracji.
Pierwsze tramwaje wyjechały na ulice Lizbony w dniu 17 listopada 1873 roku. Trasa poprowadzona została wzdłuż brzegu rzeki Tag z dworca kolejowego Santa Apolonia do dzielnicy Santos. Początkowo po mieście poruszały się tramwaje konne po torach o prześwicie 1435 mm. Linię szybko przedłużono do dzielnicy Belém. Pierwsza zajezdnia powstała w Santo Amaro i w miejscu tym funkcjonuje do dnia dzisiejszego. W ciągu kolejnych lat sieć tramwajowa była rozbudowywana. Do jej obsługi w szczytowym momencie używano nawet 1200 koni. Dokonano również przebudowy torowisk tramwajowych na prześwit 900 mm z uwagi na dostosowanie omnibusów konnych przez właścicieli do poruszania się po torach tramwajowych. Mniejszy rozstaw ułatwił również późniejsze poprowadzenie tras po lizbońskich wzgórzach.
Tramwaje elektryczne w Lizbonie rozpoczęły funkcjonowanie w dniu 31 sierpnia 1901 roku na trasie z Cais do Sodrè do Algès. Rok później z ulic miasta ostatecznie wycofano tramwaje konne. Do 1928 roku powstała sieć tramwajowa oplatająca lizbońskie wzgórza, w tym fragment trasy słynnej linii 28 na Calçada da Săo Francisco, gdzie do dzisiaj znajduje się najbardziej stromy podjazd tramwajowy na świecie, wynoszący 145‰. Wiele innych zbudowanych wówczas odcinków sieci posiada natomiast nachylenie przekraczające 120‰. Rozwój sieci tramwajowej trwał do lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku. W szczytowym momencie osiągnęła ona długość 76 kilometrów, po których poruszało się 27 linii. W mieście były trzy zajezdnie, natomiast tabor składał się z 405 wagonów silnikowych oraz 100 doczep.
Od 1959 roku ruszyło stopniowe ograniczenie sieci tramwajowej w mieście, która zastępowana była rozbudowywanym metrem oraz autobusami. Na początku lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku zlikwidowano trasy na przedmieściach. Niedługo później opracowano studium, z którego wynikała potrzeba zachowania tramwajów tylko na trasach prowadzących po wzgórzach oraz wzdłuż brzegu rzeki Tag. Pozostałe odcinki miały być eksploatowane aż do śmierci technicznej. W latach 1991 - 1997 przez Lizbonę przeszła fala likwidacji sieci tramwajowej. Usunięto wówczas 2/3 istniejących tras, pozostawiając fragmenty, o których była mowa we wspominanym wcześniej studium. Jednocześnie ukształtował się stan, który trwa do dnia dzisiejszego. W 1981 roku zlikwidowano zajezdnię tramwajową Amoreiras, natomiast w 1996 roku zajezdnię Arco de Cego.
Współczesna sieć lizbońskich tramwajów liczy 48 kilometrów długości i obejmuje 5 linii tramwajowych. Jej obsługą zajmuje się firma Companhia Carris de Ferro de Lisboa, bardziej znana jako Carris. Wszystkie linie tramwajowe w mieście przystosowane są i obsługiwane wyłącznie przez tabor jednokierunkowy. Najsłynniejszą lizbońską linią tramwajową jest oczywiście 28, która kursuje po wzgórzach dzielnicy Alfama oraz São Bento. Właśnie na Alfamie znajdują się najwęższe uliczki, po których poruszają się tramwaje, wykorzystując do tego sploty torowe lub ruch wahadłowy po jednym torze. W niektórych miejscach przejeżdżające wagoniki zajmują całą dostępną szerokość ulicy pomiędzy budynkami. Znacznie krótszą trasę wokół zamku świętego Jerzego pokonuje linia 12. Linia 25 kursuje natomiast z centrum po dzielnicy São Bento równoległą trasą do linii 28. Sieć uzupełnia linia 15, jeżdżąca wzdłuż brzegu rzeki Tag do dzielnicy Belém oraz kursująca częściowo po jej trasie linia 18. W maju 2018 roku planowano również przywrócić funkcjonowanie linii 24, która ma kursować z centrum do Campolide, czyli do najbardziej wysuniętej na północ końcówki tramwajowej w mieście.
W mieście do chwili obecnej eksploatowane są 54 dwuosiowe wagony tramwajowe, które zostały zmodernizowane na bazie wagonów serii 200 i 700 przez firmę Vossloh Kiepe w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku i odtąd określane są mianem "Remodelado". To właśnie te małe, żółte wagoniki są symbolem Lizbony, jeżdżąc po wzgórzach i pokonując nachylenia, których nie ma w żadnym innym mieście na świecie. Takie funkcjonowanie linii jest możliwe z uwagi na fakt, że pojazdy te kursują wyłącznie solo i posiadają aż cztery systemy hamulców: elektrodynamiczne, powietrzne, ręczne oraz szynowe. Dzięki temu, podróż lizbońskimi tramwajami mimo pokonywania przez nie dużych różnic wysokości, jest stosunkowo bezpieczna. Cechą charakterystyczną wozów "Remodelado" są dwa odbieraki prądu zainstalowane na dachu: rolkowy oraz połówkowy pantograf. Rozwiązanie to wynika z faktu, że po części sieci poruszają się także współczesne wagony tramwajowe, które posiadają połówkowe odbieraki prądu i do nich dostosowana jest sieć tramwajowa. Sieć na wzgórzach przystosowana jest natomiast do rolkowych odbieraków prądu. Żółte wagoniki posiadają też pneumatycznie zamykane drzwi. Kursują one na wszystkich liniach tramwajowych w mieście, w tym również na zmodernizowanej linii 15, obok współczesnych pojazdów.
Spośród wspomnianych powyżej 54 dwuosiowych wagonów znajduje się 9 wozów, które posiadają bardziej historyczny wygląd i są przeznaczone do obsługi linii turystycznej "Hills Tramcar Tour", nie będącej elementem normalnej sieci tramwajowej.
W wyniku przeprowadzonej modernizacji linii tramwajowej numer 15 w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku zakupiono 10 niskopodłogowych wagonów tramwajowych, przy czym pierwsze sześć pojazdów wyprodukowanych zostało przy współpracy firmy Siemens z firmą CAF, natomiast pozostałe cztery w kooperacji z firmą Sorefame. Pojazdy te posiadają 26 metrów długości i trzy człony. Kursują one wyłącznie na trasie z centrum Lizbony do dzielnicy Belém i nie są przystosowane do wjazdu na odcinki sieci położone na wzgórzach. Przez długi czas były to jedyne nowoczesne wagony tramwajowe na sieci w Lizbonie.
W 2021 roku zamówiono 15 tramwajów z rodziny CAF Urbos. Są to pojazdy pięcioczłonowe o długości 28 metrów i pojemności 220 pasażerów. Przeznaczone zostały do obsługi linii numer 15, której trasa w 2024 roku była rozbudowywana o odcinek zachodni do Cruz Quebrada oraz wschodni do Parque das Nações. Rozważano również ewentualne przedłużenie do Loures. Pierwsze nowe wagony dotarły do Lizbony w kwietniu 2023 roku. W dniu 22 września tego trzy wozy weszły do liniowej eksploatacji. Na początku 2024 roku większość pojazdów znajdowała się już w ruchu a zakończenie realizacji całej dostawy planowano jeszcze w tym samym roku.
Dostawa nowych tramwajów CAF spowodowała zakończenie eksploatacji wozów „Remodelado” na linii 15 w dni powszednie. W dni wolne, z racji większej częstotliwości kursowania tej linii, malutkie wagony kierowano do jej obsługi jeszcze z początkiem 2024 roku.
Po wielu latach przerwy, w 2018 roku przywrócone zostało funkcjonowanie linii 24 na krótszej trasie z Camões do Campolide. Był to wyjątkowy przypadek wśród opuszczonych tras sieci tramwajowej w Lizbonie. Pomimo zamknięcia w 1995 roku, część trasy była utrzymywana w sprawności. Ponowne otwarcie było wielokrotnie przesuwane. W tym czasie część odcinków została odnowiona i linia po dwóch dekadach ponownie zaczęła kursować.
Linia 18 łączy cmentarz Ajuda z Cais do Sodré, będąc wraz z linią 15 jedną z dwóch linii tramwajowych w Lizbonie, które obsługują zachodnią część miasta.
Kompleks zajezdni tramwajowej do dnia dzisiejszego znajduje się w dzielnicy Santo Amaro, pod gigantycznym mostem 25 Kwietnia, przerzuconym nad rzeką Tag. To właśnie tu swoją siedzibę ma firma Companhia Carris de Ferro de Lisboa. Wzdłuż ulicy ciągnie się wielostanowiskowa, otwarta hala, dzięki czemu bez trudu można zobaczyć jej wnętrze i stojący w środku tabor. Kompleks jest jednak znacznie większy. Swoją miejsce znalazło tu między innymi Museu da Carris, czyli Muzeum Transportu Miejskiego w Lizbonie.
W przeszłości po Lizbonie kursowało znacznie więcej wagonów tramwajowych i to różnych typów. Większość z nich została skasowana, część sprzedano na inne sieci tramwajowe w tym do Sintry czy do Soller na Majorce lub prywatnym kolekcjonerom. Kilkanaście pojazdów zostało zachowane dla przyszłych pokoleń we wspomnianym powyżej Museu da Carris, znajdującym się przy zajezdni tramwajowej w Santo Amaro. Wystawa dostępna dla zwiedzających składa się z trzech części. Pierwsza z nich obejmuje pamiątki związane z funkcjonowaniem komunikacji miejskiej w Lizbonie. W drugiej części znajduje się wystawa historycznego taboru tramwajowego. W trzeciej części zachowane są historyczne autobusy i trolejbusy, które przez lata kursowały po stolicy Portugalii. Zwiedzający pomiędzy poszczególnymi halami są przewożeni jednym z historycznych wagonów tramwajowych, co stanowi dodatkową atrakcję. Museu da Carris jak najbardziej jest godne polecenia. Warto odwiedzić to miejsce, zwłaszcza że chyba tylko tutaj można spokojnie i bez tłoku oglądnąć lizbońskie tramwaje.
W Lizbonie, oprócz komunikacji tramwajowej, funkcjonują również trzy historyczne kolejki linowo-terenowe, zapewniające połączenie w dzielnicach miasta, gdzie występuje duża różnica wysokości. Kolejki te określane są mianem "elevador", chociaż zdecydowanie bliższa jest im nazwa "funicular":
- kolejka Glória (Ascensor da Glória)
- kolejka Bica (Ascensor da Bica)
- kolejka Lavra (Ascensor da Lavra)
Sieć uzupełnia Elevador de Santa Justa, która jest typową windą.
Kolejka linowo-terenowa Glória została uruchomiona w 1885 roku. To najpopularniejszy funicular w Lizbonie. Jej trasa prowadzi pomiędzy placem Restauradores a Bairro Alto. Liczy 265 metrów długości i pokonuje 44 metry różnicy wysokości. Nachylenie torowiska wynosi 17,7%. Jej torowisko w dolnej części ma formę splotu, natomiast w górnej poprowadzono dwa osobne tory.
Kolejka linowo-terenowa Bica została uruchomiona w 1892 roku. Jej trasa prowadzi pomiędzy Rua de S. Paulo i Calçada do Combro/Rua do Loreto. Liczy 283 metry długości i pokonuje 45 metrów różnicy wysokości. Nachylenie torowiska wynosi 11,8%. Jej torowisko na całej długości ma formę splotu z mijanką po środku. Dolna stacja ukryta jest w kamienicy przy Rua de S. Paulo z napisem Ascensor da Bica.
Kolejka linowo-terenowa Lavra została uruchomiona w 1884 roku. Jest najstarszym funicularem w Lizbonie. Jej trasa prowadzi pomiędzy Largo da Anunciada i rua Câmara Pestana. Liczy 188 metrów długości i pokonuje 42 metry różnicy wysokości. Nachylenie torowiska wynosi 22,9%. Jej torowisko w dolnej części ma formę splotu, natomiast w górnej poprowadzono dwa osobne tory.
Winda de Santa Justa została uruchomiona w 1901 roku. Łączy Rua de Santa Justa z Largo do Carmo. W odróżnieniu od kolejek linowo-terenowych, porusza się całkowicie pionowo. Z Largo do Carmo prowadzi do niej pomost ponad Rua do Carmo. Pokonuje 30 metrów różnicy wysokości, natomiast sama konstrukcja windy mierzy 45 metrów.
Wiosną 2024 roku uruchomiona została zupełnie nowa kolejka Funikular da Graça. Jej trasa prowadzi pomiędzy Rua dos Lagares i Miradouro Sophia de Mello Breyner Andresen. Porusza się ona po jednym torze i jest wyciągana przez dwie liny.
Korzystanie z kolejek jest mocno utrudnione. Kursują one według stałego rozkładu jazdy, bez względu na frekwencję pasażerów. W związku z tym, przez większą część dnia ustawiają się do nich długie kolejki.
Lizbona jest niewątpliwie pięknym i mającym swój klimat miastem. Jednocześnie prowadzone przez lata działania marketingowe rzeczywiście sprawiły, że tramwaje są obecnie nie tylko symbolem miasta, ale całej Portugalii. Rysunki, zdjęcia i pamiątki z żółtymi wagonikami można znaleźć dosłownie wszędzie. Każdy jednak, kto liczy na jakieś nadzwyczajne doznania związane z korzystaniem z lizbońskich tramwajów, może się mocno zawieść. Obecna sieć ma bowiem bardziej charakter lunaparku dla turystów i daleko jej do sprawnie działającego systemu transportu miejskiego. Małe wagoniki niemal przez cały dzień są wypełnione turystami po brzegi. Szczególnie na przystankach początkowych ustawiają się długie kolejki, a wolne miejsce można znaleźć dopiero w czwartym czy w piątym wozie. Problemem są również kierowcy samochodów, którzy niejednokrotnie zostawiają swoje pojazdy blokując torowisko. Lizbońskie tramwaje stoją też w normalnych korkach, szczególnie w ścisłym centrum. Z tego względu, planowanie podróży przy ich pomocy jest prawdziwą loterią. Najbardziej oblegana jest oczywiście słynna linia 28, jednak pasażerów nie brakuje też we współczesnych wozach kursujących do dzielnicy Belém. Mimo to warto pojechać do Lizbony, żeby samemu przeżyć ten "zawód".
Na koniec warto jeszcze wspomnieć, że władze Lizbony przymierzają się do rozwoju sieci tramwajowej w mieście. Jednym z działań prowadzonych w tym kierunku jest przywrócenie wspominanej wcześniej linii 24. Ponadto, planuje się zakup dodatkowych pojazdów, w tym 10 małych wagoników do obsługi historycznego centrum oraz 20 nowoczesnych, niskopodłogowych tramwajów, które miałyby kursować na linii 15. Ta z kolei ma zostać przedłużona na wschód w kierunku stacji Santa Apolónia i Parque de Nações.