Tramwaje w Europie
Bułgaria - Sofia
- Nadrzędna kategoria: Tramwaje
- Kategoria: Tramwaje na świecie
- Opublikowano: niedziela, 21, luty 2021 21:00
- PSMKMS
- Odsłony: 2649
Sofia jest największym miastem i stolicą Bułgarii, kraju położonego w południowo-wschodniej Europie. Mieszka tu blisko 1 mln 300 tysięcy ludzi. Podstawę systemu transportowego stanowi metro, a także sieć tramwajowa, w skład której wchodzą torowiska o nietypowym rozstawie 1009 mm oraz normalnotorowe o prześwicie 1435 mm.
Pierwsze wzmianki o osadnictwie w rejonie współczesnej Sofii pochodzą jeszcze z około 500 r. p.n.e. Z początkiem naszej ery osada została podbita przez Rzymian. Później kilkukrotnie przechodziła z rąk do rąk. Z uwagi na położenie, przez wieki ścierały się tu wpływy europejskie i azjatyckie. W końcu jednak w 1878 roku Sofia stała się stolicą najpierw Księstwa Bułgarii, a potem Carstwa Bułgarii. Dziś jest to główny ośrodek w kraju.
Pierwsze tramwaje elektryczne wyjechały na ulice Sofii w styczniu 1901 roku. Sieć składała się z sześciu linii o długości 23 kilometrów. Do jej obsługi zakupiono 26 wagonów silnikowych i 14 doczepnych, wyprodukowanych przez firmy Franco-Belge i BBC. Wszystkie pojazdy były dwuosiowe z drewnianą konstrukcją. Tramwaje od początku poruszały się po torach o rozstawie 1000 mm.
W kolejnych latach sieć nadal się rozwijała, a do miasta kupowano dodatkowe wagony. Wśród nich były czteroosiowe pojazdy, określane mianem "Zeppelin", wyprodukowane w 1908 roku w Belgii. Regres sieci nastąpił w wyniku I wojny światowej. Wówczas wycofano z ruchu wiele wyeksploatowanych wagonów, a infrastruktura pozostawiała wiele do życzenia. Przedsiębiorstwo tramwajowe w 1927 roku zostało przejęte przez władze miasta. Torowiska były wówczas tak bardzo zużyte, że doszło do nieznacznego poszerzenia rozstawu szyn. Zamiast remontować tory, zdecydowano się dostosować wagony do stanu infrastruktury. W rezultacie w mieście przyjęto rozstaw szyn wynoszący 1009 mm. W tym samym czasie rozpoczęto również ogromną rozbudowę sieci. Wszystkie trasy stały się dwutorowe z pętlami nawrotnymi na końcach. W 1934 roku długość sieci wynosiła 67 kilometrów, po których kursowało 11 linii, obsługiwanych przez 79 wagonów silnikowych i 58 doczepnych. W tym samym roku przewieziono blisko 44 mln pasażerów.
W 1931 roku, pod kierunkiem Teodozjusza Kardaleva, rozpoczęła się produkcja bułgarskich przyczep tramwajowych z części wycofanych wagonów. Od 1936 roku ruszył montaż pierwszych bułgarskich tramwajów określanych mianem "DTO" na cześć Dyrekcji Tramwajów i Oświetlenia w Sofii. Do ich produkcji wykorzystano podwozia starych wagonów. Wszystkie pozostałe elementy zastąpiono jednak nowymi.
W 1934 roku otwarto pierwszą dużą zajezdnię w Krasno Selo. Właśnie tam w 1951 roku utworzono zakład produkcyjny tramwajów, będący następcą warsztatów technicznych, wytwarzających tramwaje DTO. W tym samym roku wyprodukowano tam czteroosiowe wagony tramwajowe dla Sofii. Były to pierwsze tramwaje, które w całości powstały na terenie Bułgarii. Do 1959 roku zbudowano łącznie 155 wagonów DTO i Republika. Następnie uruchomiono produkcję wozów określanych mianem "Komsomolec" w 1959 roku i "Kosmonauta" w 1961 roku, które jednak posiadały wadliwy system hamulcowy. Po wielu wypadkach, w których w sumie zginęło ponad 40 osób, wszystkie wagony doczepne zostały wycofane w 1970 roku, a wagony motorowe były używane na trasach o niewielkiej różnicy wysokości. W 1962 roku wprowadzono do ruchu pierwszy tramwaj przegubowy "Kosmonauta". Łącznie zbudowano ich 63 sztuki. Niestety, wytrzymałość konstrukcji pozostawiała wiele do życzenia i pojazdy te były eksploatowane zaledwie 16 lat. W 1965 roku wyprodukowano pięć prototypów przegubowego tramwaju "Sofia", a od 1970 roku realizowano montaż trójczłonowego wagonu "Sofia 70". Po problemach z hamulcami w wozach starszej produkcji, położono szczególny nacisk na ich działanie w nowych pojazdach. Wagony zostały wyposażone w siedmiostopniowy hamulec oporowy, hamulec pneumatyczny i dwa hamulce ręczne. Ostatnimi bułgarskimi tramwajami były sześcioosiowe wozy T6M-700 i ośmioosiowe wozy T8M-900. Zostały one dostarczone w latach 1986 - 1990 i nadal są używane.
Przyjęty nietypowy rozstaw szyn w Sofii, wynoszący 1009 mm sprawił, że w mieście podjęto analizy nad wprowadzeniem standardowego prześwitu torowisk. W 1987 roku uruchomiono pierwszą linię o numerze 20, której tramwaje poruszały się po torach o rozstawie 1435 mm. Początkowo kursowały tam wagony przegubowe, zbudowane na bazie wąskotorowego modelu "Sofia 100". Pojazdy te ze względu na wady techniczne szybko wycofano jednak z ruchu. Ostatecznie do obsługi linii zakupiono Tatry T6B5. Osiem lat później ukończono drugą trasę normalnotorową, po której kursuje obecnie linia 22. Co ciekawe, na niektórych odcinkach zastosowano tory trójszynowe, z których szyna skrajna jest wykorzystywana dla obu typów pojazdów. Do dziś torowisko trójszynowe znajduje się na bulwarze Konstantin Velitschkov i Vaskresenije między ulicą Pirotską i zajezdnią Krasna Poljana.
Od czasu uruchomienia metra w Sofii w 1998 roku, sieć tramwajowa w mieście stale ulegała skróceniu. Przykładowo, w 2000 roku tramwaje przestały docierać do dzielnicy Darvenitza. Po dotychczasowym moście tramwajowym poprowadzono bowiem torowisko podziemnej kolei. Wraz z otwarciem drugiej linii metra w 2012 roku, tramwaje usunięto z Bulwaru Witosza, a budowa trzeciej linii metra doprowadziła do usunięcia torowisk tramwajowych w rejonie Narodowego Pałacu Kultury. Niemniej, plany miejskie wciąż przewidują rozbudowę sieci tramwajowej na przedmieściach, nawet o łącznej długości 24 kilometrów.
W 2020 roku sieć tramwajowa w Sofii obejmowała w sumie 14 linii, w tym trzy linie normalnotorowe: 20, 22, 23 oraz jedenaście linii wąskotorowych: 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 18. Długość sieci wynosiła 153,4 km, na które składało się nieco ponad 40 kilometrów torów normalnotorowych oraz 112 kilometrów torowisk wąskotorowych o rozstawie 1009 milimetrów. W rejon ścisłego centrum docierały niemal wszystkie linie za wyjątkiem linii 11 i czasowo skróconej linii 23. Poszczególne trasy wychodzą z centrum promieniście. Tramwaje normalnotorowe kursują we wschodniej części miasta. Częstotliwość linii jest mocno zróżnicowana od kilkuminutowej do kilkunastominutowej. Tramwaje w Sofii wciąż są jedynym systemem tramwajowym w Bułgarii.
Z uwagi na funkcjonowanie w mieście torowisk o dwóch rozstawach szyn, tabor tramwajowy w stolicy Bułgarii jest bardzo zróżnicowany. Najliczniejszą grupą w ruchu stanowią nadal wagony bułgarskie. Większość z nich jest wysokopodłogowa, jednak po mieście kursują również pojazdy niskopodłogowe. Poniżej prezentujemy krótki opis wagonów wąskotorowych.
Najstarszymi wagonami produkcji bułgarskiej są wozy T6M-700(M), pochodzące z lat 1986 – 1988. Są to wagony przegubowe, wysokopodłogowe, które były modernizowane od 2009 roku. W mieście eksploatowane są jeszcze 22 egzemplarze, które pojawiają się na liniach 4 i 6.
W 2009 roku na bazie wycofanych z ruchu wozów T8M-90 powstały wagony typu T8K-503. Są to tramwaje wysokopodłogowe, dwukierunkowe z dwiema kabinami na końcach. W ruchu pozostało ich 9 sztuk. Zwykle kursują na linii 11. Sporadycznie kierowane są do obsługi linii 6.
Wagony Т8М-900М wyprodukowane zostały w 1999 roku. W 2010 roku w trakcie prowadzonej modernizacji uzupełniono je o niskopodłogowy człon. W ruchu pozostaje 8 wagonów. Kierowane są do obsługi linii 11. Sporadycznie kursują też na liniach 5 i 6.
Z lat 2008 - 2009 pochodzą wagony T8M-700IT Inekon. Są to bułgarskie tramwaje zmodernizowane przez czeską firmę Inekon. W ramach przebudowy otrzymały niskopodłogowy człon. Pojazdy te znacznie lepiej prezentują się od rodzimej modernizacji wagonów T8M. Wszystkie 18 pojazdów kursuje na linii 5.
W 1990 i 1999 roku zakupiono w Czechach wagony Tatra T6A2B. Obecnie w Sofii kursuje 57 pojazdów tego typu. Obsługują one solo linie 3 i 10, natomiast w składach pojawiają się okazjonalnie na linii 8.
W 2017 roku sprowadzono z Bazylei wszystkie 28 wagonów Be 4/6S Schindler. Pochodzą one z lat 1967 - 1968. W 1990 roku przeszły modernizację, w ramach której otrzymały niskopodłogowy człon. Obsługuję linie 8 i 12, a także sporadycznie linię 11.
Najnowszymi i w pełni niskopodłogowymi tramwajami eksploatowanymi w Sofii są wagony PESA Swing 122NaSF, wyprodukowane w Polsce. W sumie w trzech partiach zamówiono 38 pojazdów: 20 sztuk w 2013 roku, 5 sztuk w 2016 roku i 13 sztuk w latach 2019 - 2020. Wagony z dwóch pierwszych serii kursują na liniach 1 i 7. Najnowsze wozy kierowane są do obsługi linii 18. W 2020 roku prowadzony był przetarg na kolejne pojazdy. PESA złożyła najkorzystniejsza ofertę i ma największe szanse dostarczyć dalsze 25 wozów.
W 2011 roku z Halle sprowadzono składy Tatra T4D-C+B4D-C, pochodzące z lat 1981 – 1986. Obecnie w Sofii eksploatowanych jest 20 pociągów tego typu. Pojazdy te są stopniowo wycofywane z ruchu i rzadko wyjeżdżają na ulice miasta.
Tabor wysokopodłogowy reprezentują przede wszystkim wagony Tatra T6B5, wyprodukowane dla Sofii w 1988 roku. Są one nieco szersze, niż inne wagony eksploatowane w Sofii. W mieście pozostało ich 37 sztuk. Kursują najczęściej na linii 20.
W latach 2016 - 2017 sprowadzono z Pragi Tatry T6A5. Pochodzą one z 1995 roku. Kursują na linii 22 w trakcji pojedynczej i podwójnej.
W 1995 roku z Bonn sprowadzono wagony Duewag GT8Z, pochodzące z lat 1960 - 1965. Są to pojazdy dwukierunkowe i obsługują tylko linię 23. W Sofii pozostało jeszcze 6 wozów tego typu.
W latach 2010 - 2011 z Lipska sprowadzono 15 składów Tatra T4D-M+B4D-M, pochodzących z 1981 roku. Stanowią one obecnie rezerwę taborową i nie wyjeżdżają na linię. Na stanie są jeszcze pojedyncze sztuki wagonów Duewag GT6 i T4+B4, sprowadzonych z Bonn. Także one są odstawione i nie obsługują ruchu liniowego.
W Sofii funkcjonują obecnie trzy czynne zajezdnie tramwajowe. Dwie przeznaczone są dla taboru wąskotorowego, natomiast jedna dla wagonów normalnotorowych.
Krasna Polyana określana jako druga zajezdnia, jest główną zajezdnią tramwajową w Sofii, zlokalizowaną w zachodniej części miasta. Obsługuje przede wszystkim tabor wąskotorowy, jednak posiada też na swoim terenie kilka torów do przyjęcia wagonów normalnotorowych. Obok niej przejeżdża linia tramwajowa 11, natomiast na jej terenie zawraca normalnotorowa linia 22.
Zajezdnia Banischora znajduje się przy trasie linii 11, w rejonie głównego dworca kolejowego. Określana jest jako trzecia zajezdnia.
Zajezdnia Iskar to czwarta zajezdnia. Została zbudowana w 1980 roku dla nowych pojazdów o standardowym rozstawie szyn. Znajduje się we wschodniej części miasta. Na jej terenie zawraca linia 20.
Zajezdnia Klokotniza to pierwsza zajezdnia. Jest to najstarsza zajezdnia tramwajowa w Sofii. Została zamknięta w 1999 roku. Obecnie garażują tam niektóre wagony robocze i pojazdy specjalne.
Zajezdnia Krasno Selo została przejęta dla potrzeb firmy Tramcar, która produkuje i modernizuje tramwaje i trolejbusy. Pierwotnie Krasno Selo było drugą zajezdnią.
W związku z likwidacją wielu tras, na terenie miasta bez trudu odnaleźć można pozostałości nieczynnych torowisk. Ciekawostkę stanowią również odcinki składające się z trzech szyn, dostosowane do ruchu tramwajów wąskotorowych i normalnotorowych.
PSMKMS & Impuls
